فعالیت های گروه ادبیات ناحیه یک

وقت سحر

-دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند                       و اندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند

معنی : دیشب هنگام سحر مرا از غصه و اندوه دنیایی نجات دادند و درمیان تاریکی های این دنیا ، نور واقعی وآگاهی بر اسرار معنوی را که به منزله ی آب حیات، زندگی بخش است ، به من دادند .

آرایه ها : ( تضاد : شب ، سحر ) ( استعاره : آب حیات استعاره از اسرار معنوی ) ( تناسب : ظلمت و شب ، آب حیات و ظلمت« در قدیم معتقد بودند که آب حیات را در تاریکی ها باید جست و جو کرد » ( واج آرایی : الف ) .( تکرار : دادند )

- بی خود از شعشعه ی پرتو ذاتم کردند                   باده از جام تجلیّ صفاتم دادند

معنی : با تابیدن نور الهی بر من ، مرا از خود بی خود کردند و شرابی از آشکار شدن صفات الهی به من دادند ( گوشه ای از اسرارمعنوی بر من آشکارا گردید) .

آرایه ها : ( تناسب : باده ، جام ) ( تشبیه بلیغ : جام تجلیّ صفات ) ( واج آرایی : الف )

- چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی              آن شب قدر که این تازه براتم دادند

معنی : آن سحر و آن شبی که تجلیّات معنوی را مانند حواله ای تازه از جانب خدا به من دادند، چه قدر فرخنده و مبارک بود .

 آرایه ها : ( تضاد : سحر ، شب ) ( استعاره : تازه برات استعاره از تجلیّات معنوی ، شب قدر استعاره از زمان رسیدن اسرار معنوی ) ، ( تکرار : چه )

- بعد از این روی من و آینه ی وصف جمال                    که در آن جا خبر از جلوه ی ذاتم دادند

معنی : من  بعد از این ، دائمأ به آینه ی صفات زیبای الهی، توجه خواهم داشت زیرا در آن جا بود که خبر تجلیّ نور الهی را به من دادند .

آرایه ها : ( تشبیه بلیغ: آینه ی وصف ) ( تناسب : روی ،آینه ) ( حُسن تعلیل : علت توجه من به آینه ی صفات الهی ، این است که آنجا، محل تجلیّ اسرار بود ) .

- من اگر کامروا بودم و خوشدل چه عجب                     مستحق بودم و این ها به زکاتم دادند

 معنی : اگر من به آرزویم رسیدم و خوشدل شدم ، عجیب نیست زیرا شایسته ی این زکات ( رسیدن به آرزو و خوشدلی ) بودم .

آرایه ها : ( تناسب : زکات ، مستحق ) ( واج آرایی : الف ) ( حسن تعلیل : علت به آرزو رسیدن من ، مستحق بودن من است )

- هاتف آن روز به من مژده ی این دولت داد                    که بدان جور و جفا ، صبر و ثباتم دادند

معنی : ندا دهنده ی غیبی ، ان روز به من مژده ی رسیدن این سعادت را داد که به خاطر تحمل ستم و ظلم ، پاداش صبر و پایداری به من داده اند ( شاعر صبر خود را نوعی سعادت می داند که به وی ارزانی داشته اند ) .

 آرایه ها : استعاره : ( دولت استعاره از صبر و ثبات ) ( واج آرایی : الف   )

- این همه شهد و شکر کز سخنم می ریزد                    اجر صبری است کزان شاخ نباتم دادند

معنی : اگر سخنان من شیرین است ، پاداش صبری است که از آن تجلّی اسرار الهی به دست آورده ام . ( پاداش ِ صبری است که از شاخ نبات ( همسرم ) یاد گرفته ام .« نام همسر حافظ  شاخ نبات بوده است

آرایه ها : ( ایهام : شاخ نبات : استعاره از اسرار معنوی ، نام همسر حافظ ) ( استعاره : شاخ نبات استعاره از اسرار معنوی ) ( تناسب : شهد و شکر ) ( کنایه : ریختن شهد و شکر از سخن : خوش سخنی )

- همت حافظ و انفاس سحرخیزان بود                      که زبند غم ایّام نجاتم دادند

معنی : اگر من از غم روزگار نجات یافته ام به خاطر همّت و اراده ی حافظ و دعا و نَفَسِ مبارک پرهیزگاران بوده است .

آرایه ها : ( استعاره مکنیّه و تشخیص : بند غم )« بند به معنی اسارت است» ( واج آرایی : الف ) (تخلّص : حافظ ) ( مجاز : انفاس مجاز از دعا و راز و نیاز، بند مجاز از اسارت )

روز وداع یاران

 بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران                         کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران

معنی : بگذار تا در روز جدایی از یاران ، مثل ابر بهاری به شدت گریه کنم زیرا در این روز ، حتی سنگ هم می نالد .

آرایه ها : ( واج آرایی : الف ) ( تشخیص و استعاره ی مکنیّه : ناله ی سنگ ) ( اغراق : گریه کردن مثل ابر بهاری) ( تشبیه : م در بگریم : مشبه ، ابر : مشبه به ) ( حسن تعلیل : ( علت گریه ی شدید من این است که سنگ هم از این اتفاقِ ناگوار ِ جدایی می نالد )   ( کنایه : چون ابر گریه کردن : به شدت گریستن)

 هر کاو شراب فرقت روزی چشیده باشد                   داند که سخت باشد قطع امیدواران

معنی : هر کسی که یک روز، دوری از یار را تجربه کرده باشد ، می داند که ناامید شدن ِامیدواران ، سخت و ناخوشایند است 

(آرایه ها :( تشبیه بلیغ : شراب فُرقت )

 با ساربان بگویید احوال آب چشمم                          تا بر شتر نبندد محمل به روز باران

معنی : ماجرای گریه های شدیدِ مرا به ساربان بگویید تا کاروان را آماده ی رفتن نکند و محمل ها را بر شتران نبندد زیرا

گریه ها ی من زمین را گل آلود کرده و رفتن کاروان با مشکل همراه خواهد شد.

آرایه ها :( تناسب : ساربان ، شتر ، محمل ) ( واج آرایی : الف ، ر ، ب ) ( کنایه : بستن محمل به شتر : آماده ی حرکت شدن )( استعاره : باران استعاره از اشک ) ( مجاز : آب مجاز از اشک ) ( حسن تعلیل : علت نبستن محمل به شتران، این است که زمین از گریه های شاعر گل آلود شده است  و رفتن کاروان را مشکل کرده ) .

 بگذاشتند ما را در دیده آب حسرت                           گریان چو در قیامت ، چشم گناهکاران

معنی : در چشم ما اشک حسرت قرار دادند و چشمان ما مثل چشم گناهکاران در روز قیامت شده است .

آرایه ها : ( تناسب : آب و گریان و اشک ؛ گناهکاران و قیامت ) ) ( واج آرایی : الف ،  ) ( مجاز : آب مجاز از اشک ( تشبیه مرکب : مصرع دوم : مشبه ، مصرع اول : مشبه به )  

نکات دستوری : بگذاشتند : فعل ونهاد ،( ساختار جمله این طور است : در دیده ی ما، آبِ حسرت را گذاشتند ) ،

 ای صبح شب نشینان ، جانم به طاقت آمد                 از بس که دیر ماندی چون شام روزه داران

معنی : ای صبح ِ زاهدان و پرهیزگاران ، از بس که دیر آمدی و دیر آمدنت مثل وقت افطار روزه داران بود، تحمل من تمام شد .

آرایه ها : ( تشخیص : خطاب قرار دادن صبح ) ( تناسب : روزه داران ، شب نشینان ) ( تضاد : شب ، صبح ) ( کنایه : شب نشینان کنایه از زاهدان ، جان به طاقت آمدن : تمام شدن تحمل ) ( تشبیه : ی در ماندی : مشبه ، شام : مشبه به )

- چندین که برشمردم از ماجرای عشقت                       اندوه دل نگفتم الّا یک از هزاران

معنی : هر قدر که بخواهم ماجراهای عشق تو را بیان کنم ، هنوز یکی از هزاران غم دلم را نگفته ام زیرا عشق تو ، اندوهی بی نهایت در من به وجود آورده است .

آرایه ها : ( تناسب : یک ، هزار )

- سعدی به روزگاران مهری نشسته بر دل                      بیرون نمی توان کرد الّا به روزگاران

معنی  : ای سعدی ، در طیّ روزگار دراز ، محبتی در دل ما ایجاد شده که جز در مدت طولانی ، نمی توان آن را از دل پاک کرد .

آرایه ها : ( تخلص : سعدی ) ( تصدیر : روزگاران ) ( کنایه : نشستن مهر : ایجاد محبت ) ( تناسب : مهر ، دل ) ( تشخیص : بیرون کردن مهر )

 چندت کنم حکایت ، شرح این قدر کفایت                  باقی نمی توان گفت الّا به غمگساران

معنی : همین مقدار که ماجرای عشق را برایت بازگو کردم، کافی است زیرا باقی قصه ی عشق را برای غمخواران بیان خواهم کرد.

آرایه ها : ( ترصیع : حکایت ، کفایت ) ( تناسب : شرح ، حکایت )

شراب روحانی

 ساقیا بده جامی زان شراب روحانی                          تا دمی برآسایم زین حجاب ظلمانی

معنی : ای ساقی از شراب روحانی ومعنوی به من بده ( اندکی  مرا از معنویات بهره مند کن ) تا لحظه ای از تاریکی های دنیا ، رهایی یابم .

آرایه ها : شراب روحانی : ( استعاره از معنویات ، حجاب ظلمانی : تاریکی ها ی دنیا ) ( تناسب : جام ، شراب  ) ( واج آرایی : الف ، ی ) ( مجاز : دم مجاز از لحظه ) ( جناس اختلافی : زان ، زین )

 طرّه ی پریشانش دیدم و به دل گفتم                       این همه پریشانی بر سر پریشانی

معنی : با دیدن زلف پریشان و باز شده ی یار ، در دل گفتم این همه پریشانی و آشفتگی را بر سرِ یک پریشان وارد می کند .

آرایه ها : ( جناس تام : پریشانی اول : آشفتگی ، پریشانی دوم : یک عاشق )  ( مجاز : طره ی پریشان مجاز از جلوه های زیبای یار ) ( کنایه : به دل گفتن : با خود حرف زدن )

 بی وفا نگار من ، می کند به کار من                      خنده های زیر لب ، عشوه های پنهانی

معنی : یار بی وفای من ، زیر لب به من می خندد و ناز و ادای پنهانی به من نشان می دهد ( جلوه های جمال الهی ، به طور آشکار و پنهان ، در همه جا دیده می شود و دائمأ انسان را به خود جذب می کند .)

آرایه ها : ( تناسب : خنده و عشوه ، زیرلب و پنهانی ) ( ترصیع: نگار من ، به کار من ) کنایه : زیر لب : پنهانی )

 دین و دل به یک دیدن باختیم و خرسندیم                در قِمار عشق ای دل کی بود پشیمانی

معنی : اگرچه هم دین و هم دلمان را با یک بار دیدن یار ، باختیم اما راضی هستیم زیرا وقتی کسی به بازی و قمار عشق دست می زند ( عاشق می شود ) نباید پشیمان شود .

آرایه ها : ( کنایه : باختن دین : از دست دادن ایمان ، باختن دل : عاشق شدن ) ( تشبیه بلیغ : قمار عشق ، ( تشخیص : خطاب قرار دادن دل) ( ویژگی استفهام انکاری را نیز دارد ) .

معنی : دل ما را با بخشش و لطف خودت، آباد و سرحال کن ، قبل از این که دل ما به خاطر بی رحمی تو از بین برود .

آرایه ها : ( تشبیه بلیغ : خانه ی دل )( تضاد : عمارت ، ویرانی ) ( تکرار : خانه )( تناسب : خانه و عمارت کردن ، خانه و ویرانی ) ( واج آرایی : الف )

 ما سیه گلیمان را جز بلا نمی شاید                      بر دل بهایی نه هر بلا که بتوانی

معنی : ما تیره روزان و بدبختانی هستیم که جز بلا ، چیزی شایسته ی ما نیست پس تو هر بلایی که می توانی بر سر بهایی  بیاور .

آرایه ها : ( کنایه : سیه گلیم : بدبخت ) ( تکرار: بلا ) ( واج آرایی : الف ، ب ) ( تخلص : بهایی )  

ملک سلیمان

 پیش صاحب نظران ، ملک سلیمان باد است                    بلکه آن است سلیمان که ز ملک آزاد است

معنی : در نظر عارفان ، ثروت دنیایی ، پوچ و تو خالی است و به اعتقاد آنان ، سلیمان و ثروتمند واقعی کسی است که به مال دنیا ، دل نبسته باشد .

آرایه ها :( کنایه:صاحب نظران : عارفان ، باد بودن : بی ارزش بودن ، آزاد از ملک ، بی توجه به دنیا ، ملک سلیمان : ثروت دنیا) ( تکرار : سلیمان  ، ملک ) ( واج آرایی : الف)

( استعاره : سلیمان : ثروتمند واقعی که ثروت معنوی دارد )

نکات دستوری : پیش : حرف اضافه ( در نظرِ ) ، صاحب نظران : متمم ، ملک : نهاد ، سلیمان : مضاف الیه ، باد : مسند ، بلکه : حرف ربط ، آن : مسند ، سلیمان : نهاد ، ملک : متمم ، آزاد : مسند

 آن که گویند که بر آب نهاده است جهان                       مشنو ای خواجه که تا در نگری بر باد است                                                                                                                          معنی : این که می گویند اساس دنیا بر آب نهاده شده ، این حرف را قبول نکن ای سرور و آقای من ، زیرا اگر دقت کنی بنیاد جهان بر باد نهاده شده یعنی پوچ و تو خالی است .(توضیح در مورد بر آب بودن دنیا : در زمان قدیم معتقد بودند که دنیا بر روی پشت گاوی قرار گرفته و آن گاو نیز ، سوار بر پشت نهنگی است )

آرایه ها : ( تناسب : آب ، باد ) ( زیرا این دو جزو عناصر اربعه : باد ، آب ، خاک و آتش هستند ) ، ( واج آرایی: الف ، ب  ) ( کنایه : بر باد بودن: توخالی و پوچ بودن ). ( کنایه : مشنو : قبول نکن )

 دل در این پیرزن عشوه گر دهر مبند               کاین عروسی است که در عقد بسی داماد است

معنی : دنیا مثل پیرزن فریبکاری است ،( لقب پیرزن از بابتِ قدمت و دیرینگی دنیا به آن داده شده ) به آن وابسته مشو زیرا مثل عروسی است که داماد های فراوانی او را به عقد خود درآوره اند ( منظور ظاهرفریبی دنیا و وابستگی انسان های زیادی به آن می باشد ).

آرایه ها : ( تشبیه بلیغ : پیرزن عشوه گر دهر ) ( تناسب : عروس ، داماد ، عقد ) ( واج آرایی : د ) ( تکرار : این ) ( کنایه : دل بستن : وابسته بودن ، در عقد بودن : به مالکیت در آمدن ) ( تشبیه : این : مشبه ، عروس : مشبه به )  حسن تعلیل : علت دل نبستن به دنیا  این است که مالکان زیادی دارد .

 خاک بغداد به مرگ خلفا می گرید                       ورنه این شطّ روان چیست که در بغداد است

معنی : رودخانه ی دجله که در عراق جاری است ، اشک های سرزمین بغداد است که به خاطر مرگ بزرگانش ریخته است

( اشاره به ناپایداری دنیا و این که عاقبت همه ی انسان ها ، مرگ می باشد )

آرایه ها :( تشخیص : گریه ی بغداد ) ( مجاز : خاک مجاز از سرزمین، خلفا مجاز از بزرگان دنیا ) ( تصدیر : بغداد )( استعاره : شط روان استعاره از اشک های بغداد)

 گر پر از لاله ی سیراب بود دامن کوه                    مرو از راه که آن خون دل فرهاد است

معنی : اگر دامنه ی کوه پر از لاله های سرخ و درخشان باشد بر روی آن ها پا نگذار زیرا این ها ، همان خون دل فرهاد هستند و نشانی از به آرزو نرسیدن انسان ها می باشند ( اشاره به ناپایداری انسان در این دنیا ).

آرایه ها : ( تناسب : لاله ، دامن کوه ) ( کنایه : خون دل فرهاد : به آرزو نرسیدن انسان ، لاله ی سیراب : لاله ی با طراوت ) ( واج آرایی : الف ، ر ) ( تلمیح : داستان شیرین و فرهاد ) ( استعاره : فرهاد استعاره از انسان های به آرزو نرسیده ). حسن تعلیل : علت نرفتن در راه ، وجود خون دل فرهاد است.

 همچو نرگس بگشا چشم و ببین کاندر خاک                چند روی چو گل و قامت چون شمشاد است

معنی : وقتی با دقت نگاه کنی ، می بینی که چقدر انسان های زیبارو و بلند قامتی در زیر خاک خوابیده اند ( اشاره به سرانجام همه ی انسان ها که مرگ است )    آرایه ها : ( تشبیه : شناسه ی تهی در بگشا : مشبه ، نرگس : مشبه به  و  رو : مشبه ، گل : مشبه به  و  قامت : مشبه ، شمشاد : مشبه به ) ( تناسب :چشم و نرگس ، چشم و ببین ، گل و شمشاد ) « در ادبیات فارسی گل نرگس به خاطر شکل آن به چشم تشبیه می شود » (  واج آرایی :آآرایی : الف ، چ ) (کنایه : گشودن چشم : دقت کردن ).

 خیمه ی انس مزن بر درِ این کهنه رباط                   که اساسش همه بی موقع و بی بنیاد است

 حاصلی نیست به جز غم ز جهان خواجو را                   شادی جان کسی کاو ز جهان آزاد است

معنی : در این دنیا ، بهره ای به غیر از غم برای خواجو ( شاعر ) وجود ندارد اما مهم نیست زیرا این به خاطر شاد بودنِ جان کسی است که هیچ وابستگی به این دنیا ندارد .          آرایه ها : ( تضاد : غم ، شادی ) ( واج آرایی : الف ) ( کنایه : آزاد بودن از جهان : عدم وابستگی به دنیا ) ( تکرار : جهان ) ( تخلّص : خواجو )

نکات دستوری : حاصلی : نهاد ، به جز : حرف اضافه ، غم : متمم ، جهان : متمم ، خواجو : متمم ( برای خواجو ) ، شادی : متمم  و مضاف ( به شادی ) ، جان : مضاف الیه اول ، کسی : مضاف الیه دوم ، او : نهاد ، جهان : متمم ، آزاد : مسند .